Mpox (Maymun Çiçeği) hakkında bilmeniz gerekenler

Yeni bir öldürücü Mpox (Maymun Çiçeği)  virüsü türünün Afrika'da hızla yayılması, Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) geçen hafta bir kez daha uluslararası endişe yaratan bir halk sağlığı acil durumu ilan etmesine neden oldu.

Peki ama bu virüs nedir, nereden gelmiştir ve dünya kaçınılmaz olarak COVID-19 ve HIV enfeksiyonlarının erken yayılması gibi geçmiş pandemileri hatırlatan bu tehditle nasıl başa çıkabilir?

İşte bilmeniz gerekenler: 

Mpox nedir?

Eskiden maymun çiçeği olarak bilinen bu viral hastalık, çoğunlukla yakın temas yoluyla insanlar arasında ve bazen de mpox'lu bir kişinin dokunduğu nesneler ve yüzeyler yoluyla insanlara yayılabiliyor.

DSÖ'ye göre, 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde ortaya çıkan mpox, orada ihmal ediliyor.

DSÖ'ye bu tür konularda danışmanlık yapan Uluslararası Sağlık Tüzüğü Acil Durum Komitesi'nin başkanlığını yürüten Dimie Ogoina, “Tarihin tekerrür etmesini önlemek için kararlı bir şekilde hareket etmenin zamanı geldi” diye konuştu.

Orta ve Batı Afrika'da endemik olan bulaşıcı hastalık daha sonra 2022'de küresel bir salgına neden olmuş ve Temmuz ayında çok ülkeli bir salgına dönüştüğü için DSÖ halk sağlığı acil durumu ilan etti. 

Küresel uzmanlarla yapılan bir dizi istişarenin ardından DSÖ, maymun çiçeği ile eşanlamlı olarak tercih edilen yeni bir “mpox” terimini kullanmaya başladı. 

Belirtileri nelerdir?

MPox'un yaygın belirtileri arasında iki ila dört hafta süren ve ateş, baş ağrısı, kas ağrıları, sırt ağrısı, düşük enerji ve şişmiş lenf düğümleri ile başlayabilen veya bunları takip edebilen döküntüler yer alır.

Döküntü kabarcıklara benzer ve yüzü, avuç içlerini, ayak tabanlarını, kasıkları, genital ve/veya anal bölgeleri, ağzı, boğazı veya gözleri etkileyebilir. Yaraların sayısı bir ila birkaç bin arasında değişebilir.

Mpox geçiren kişiler, en azından tüm kabarcıklar kabuk bağlayana, kabuklar düşene ve altında yeni bir deri tabakası oluşana ve gözlerdeki ve vücuttaki tüm lezyonlar iyileşene kadar bulaşıcı olarak kabul edilir. Tipik olarak bu iki ila dört hafta sürer. Mpox geçirdikten sonra yeniden enfekte olunabilir. 

Şiddetli Mpox geçiren kişilerde lezyonların şiddetini azaltmak ve iyileşme süresini kısaltmak için hastaneye yatış, destekleyici bakım ve antiviral ilaçlar gerekebilir.

MPox nasıl yayılır?

İnsandan insane bulaşma: Mpox'lu birine dokunmak, cinsel ilişkiye girmek, konuşmak ya da yakınında nefes almak bulaşıcı solunum partikülleri üretebilir, ancak DSÖ virüsün farklı ortam ve koşullardaki salgınlar sırasında nasıl yayıldığı konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu söylüyor.

Bilim insanlarının bildiği bir şey varsa o da virüsün Mpox'lu bir kişinin dokunduğu giysiler, yatak takımları, havlular, nesneler, elektronik cihazlar ve yüzeylerde bir süre daha kalmasının mümkün olduğudur. Bu eşyalarla temas eden bir başkası, ellerini yıkamadan önce gözlerine, burnuna ve ağzına dokunarak virüsü kapabilir.

Virüs ayrıca hamilelik sırasında fetüse, doğum sırasında veya sonrasında ciltten cilde temas yoluyla veya Mpox'lu bir ebeveynden yakın temas sırasında bir bebeğe veya çocuğa da bulaşabilir. 

Asemptomatik olan birinden Mpox bulaştığı bildirilmiş olsa da, virüsü taşıyan birinden semptomlar ortaya çıkmadan önce veya lezyonları iyileştikten sonra virüsün bulaşıp bulaşmayacağı konusunda hala bilgiler kısıtlıdır. 

İnsanlardan hayvanlara bulaşma: Birçok hayvan türünün virüse duyarlı olduğu bilindiğinden, virüsün farklı ortamlarda insanlardan hayvanlara yayılma potansiyeli vardır.

MPox olduğu doğrulanmış veya şüphelenilen kişiler, kedi, köpek, hamster ve gerbil gibi evcil hayvanların yanı sıra çiftlik hayvanları ve vahşi yaşam da dahil olmak üzere hayvanlarla yakın fiziksel temastan kaçınmalıdır.

Hayvanlardan insanlara bulaşma: Bazı maymun türleri veya ağaç sincabı gibi karada yaşayan bir kemirgen gibi virüsü taşıyan bir hayvanla fiziksel temasta bulunan bir kişide de Mpox gelişebilir. Bu tür bir maruziyet ısırık veya çizik yoluyla ya da avlanma, deri yüzme, tuzak kurma veya yemek hazırlama gibi faaliyetler sırasında meydana gelebilir. Virüs, iyice pişirilmemiş kontamine etin yenmesi yoluyla da bulaşabilir.

Ölümcül olabilir mi?

Evet, az sayıda da olsa ölümcül olabilir. Mpox ile enfekte olan kişilerin yüzde 0,1 ila yüzde 10'u hayatını kaybediyor. 

DSÖ’ye göre, sağlık hizmetlerine erişim ve teşhis edilmemiş HIV veya ilerlemiş HIV de dahil olmak üzere altta yatan bağışıklık baskılanması gibi çeşitli faktörler nedeniyle farklı ortamlardaki ölüm oranları farklılık gösterebiliyor. 

Çoğu durumda, Mpox semptomları ağrı veya ateş için ilaç tedavisi gibi destekleyici bakımla birkaç hafta içinde kendiliğinden geçer, ancak bazı insanlarda hastalık şiddetli olabilir veya komplikasyonlara ve ölüme yol açabilir.

Yeni doğan bebekler, çocuklar, hamile olan kişiler ve ileri HIV gibi altta yatan bağışıklık yetersizliği olan kişiler daha ciddi mpox hastalığı ve ölüm riski altında olabilirler. 

Aşı var mı?

Evet aşısı var. DSÖ Mmpox'a karşı kullanılmak üzere çeşitli aşılar öneriyor. Ancak, COVID-19 küresel salgını sırasında uygulanan toplu aşılama şu anda önerilmiyor. 

Uzun yıllar süren araştırmalar, artık ortadan kaldırılmış olan çiçek hastalığı için daha yeni ve daha güvenli aşıların geliştirilmesine yol açtı. Bu aşılardan bazıları çeşitli ülkelerde Mpox hastalığına karşı kullanım için onaylandı. 

Şu anda DSÖ, MVA-BN veya LC16 aşılarının veya diğerlerinin mevcut olmadığı durumlarda ACAM2000 aşısının kullanılmasını öneriyor. 

DSÖ'ye göre sadece Mpox'a maruz kalma riski olan kişiler aşı için değerlendirilmeli. Sağlık hizmeti sağlayıcıları ile yapılan bireysel risk değerlendirmesine göre risk altında olabilecek yolcular aşı olmayı düşünebilirler.

Mpox hastalığını nasıl önleyebilirsiniz?

Yüzeylerin veya nesnelerin temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi ve kontamine olabilecek yüzeylere veya nesnelere dokunduktan sonra ellerinizin temizlenmesi bulaşmayı önlemeye yardımcı olabilir.

Hayvanlardan Mpox kapma riski, vahşi hayvanlarla, özellikle de hasta veya ölü olanlarla, etleri ve kanları da dahil olmak üzere korunmasız temastan kaçınarak azaltılabilir.

Hayvanların virüs taşıdığı ülkelerde, hayvan parçaları veya et içeren yiyecekler yenmeden önce iyice pişirilmelidir.