Guterres: Uzayda sürdürülebilirliği sağlamanın anahtarı gözetimdir

BM Genel Sekreteri António Guterres 31 Mayıs tarihinde yayınlanan yeni politika özetinde, inovasyonu teşvik etmek ve Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına (SKA) ulaşmak için uzayın etkin yönetişiminin gerekli olduğunu söyledi.

Guterres, "İnsanlığın bir eyaleti olan ve hepimize fayda sağlayan uzay alanını korumaya yönelik ortak çıkarımız, çevik ve çok paydaşlı yönetişim uygulamaları gerektiriyor" dedi.

Politika özeti, yörüngeye fırlatılan uyduların büyüklüğü, özel sektörün katılımı ve astronotların yarım yüzyıldan fazla bir süre sonra uzayın derinliklerine geri dönmesi de dahil olmak üzere uzayda devam eden "benzeri görülmemiş" değişikliklerden bazılarını inceliyor.

Politika özeti, "Uzayın sürdürülebilirliğini" etkileyen başlıca eğilimleri ve bunların 2030 yılına kadar aşağıda daha adil, eşitlikçi ve daha yeşil bir gezegen vaadini gerçekleştirme üzerindeki etkilerini ana hatlarıyla ortaya koyarken, bu zorlukların çözülmemesi halinde ortaya çıkacak riskleri de değerlendiriyor.

Uydular ve uzay turizmi

Geçtiğimiz on yılda uzaya fırlatılan uydu sayısında - 2013'te 210'dan geçen yıl 2.470'e - çoğunlukla özel şirketler tarafından olmak üzere katlanarak bir artış görüldü.  

Bu dönemde, 2021 yılında Uluslararası Uzay İstasyonu'na gerçekleştirilen ilk ticari görev de dâhil olmak üzere, uzaya yönelik özel görevlerin sayısında da hızlı bir artış kaydedildi. 

Rapora göre iletişim, kaynak faaliyetleri, uzay turizmi ve bilim için planlanan özel görevlerin sayısı da artıyor. Amerika Birleşik Devletleri sektöre öncülük ederken, Çin, Hindistan ve Japonya'da birçok yeni ticari uzay şirketi ortaya çıktı.

Apollo programının 1972'deki son uçuşundan bu yana insanlar uzayın derinliklerine gitmemiş olsa da, rapor keşifte "yeni bir çağa" işaret ediyor. Örneğin, Amerikan uzay ajansı NASA 2024 yılında Ay etrafında insanlı bir uçuş planlarken, Amerikan özel şirketi Space X, Starship olarak bilinen yeniden kullanılabilir bir ulaşım sistemiyle uzayın derinliklerine sanatçılardan oluşan bir mürettebat göndermek istiyor.

Risklerde artış

Bu gelişmeler insanlık için muazzam bir fırsat yaratma potansiyeline sahip olsa da rapor riskleri de arttırabileceği konusunda uyarıyor. 

"Nesnelerin sayısındaki ve uzaya yapılan görevlerin sıklığındaki hızlı artış, kaza, çarpışma ve enkaz risklerinde de buna paralel bir artışı beraberinde getirmektedir" denildi. 

Politika özetinde "Uzay aktörleri enkaz kaldırma, yörüngede hizmet ve üretim ve uzay turizmi gibi yeni ve özgün görevler gerçekleştirdikçe bu konu giderek daha önemli hale gelecektir" ifadesine yer verildi.

Rapor, Genel Sekreter'in SKA'ların gerçekleştirilmesi için uzayın potansiyelinden yararlanılmasına yönelik tavsiyeleriyle sona eriyor.

Raporda, "Mevcut uluslararası uzay hukukunun tam olarak uygulanmasını ve yenilikçiliği teşvik etmek ve riskleri azaltmak için etkili bir yönetişimin mevcut olmasını sağlamak hepimizin ortak sorumluluğudur" vurgusu yapılıyor.

Uzay trafiği                                                                  

Böyle bir yönetişim yaklaşımının Ay ve diğer gök cisimleri de dâhil olmak üzere, Dünya yörüngesinde ve ötesinde uzay operasyonlarının şeffaflığını, güven tesis etmesini ve birlikte çalışabilirliğini teşvik edeceği belirtiliyor. 

Alternatif olarak ilgili BM Komitesinin, uzay trafiği yönetimi, uzay enkazının kaldırılması ve uzay kaynakları faaliyetleri gibi uzay sürdürülebilirliğinin çeşitli alanları için yeni yönetişim çerçeveleri geliştirmeyi düşünebileceği aktarılıyor.

Kadınlar için uzay   

BM kuruluşlarına ayrıca, kız çocuklarının bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik (STEM) eğitimini teşvik eden programlar da dâhil olmak üzere, kadınların havacılık ve uzay sektörüne eşit katılımını ilerletme çabalarını artırmaları çağrısında bulunuluyor.