Engelli kadınlara ve kız çocuklarına yönelik cinsel tacizin sona erdirilmesi

Temel hak ve özgürlüklerden tam ve eşit şekilde yararlanmak engelli kadınların ve kız çocuklarının en doğal hakkıdır. Bu belgeyle; toplumsal cinsiyet olgusu ve engelli olma hali arasındaki ilişkinin tüm çalışmalarımızda daha fazla yer alması için atılması gereken adımlar olduğunu kabul ve beyan ediyoruz. Engelli haklarına, kadın haklarına ve toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik ortak yaklaşımlar, engelli kadınların ve kız çocuklarının yaşamlarında henüz merkezi bir yere sahip değil. Amacımız, yapısal ayrımcılığı ortadan kaldırmak ve hakların hayata geçirilmesini sağlamaktır. Bu nedenle, engelli kadınların ve kız çocuklarının “Biz olmadan bizim hakkımızda hiçbir şey yapılamaz” çağrısının dikkate alınması gerekir. Herkes için eşitlik ilkesinin temelinde yatan budur.  

Uluslararası Standartlar

Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’ne (CEDAW) göre, kadınlara yönelik ayrımcılık ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, eşitsizliğin kesişen boyutları ile biçimlenmektedir. Engelli olma hali de bu eşitsizliklerden biridir. [1] Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (CRPD), engelli kadınların “homojen bir grup olarak değil, kendilerine atfedilen çeşitli kimliklere sahip bireyler” olarak deneyimledikleri çeşitli ayrımcılık biçimleri olduğunu kabul etmektedir. [2] Sürdürülebilir Kalkınma 2030 Gündemi, “Kamusal ve özel alanda kadınlara ve kız çocuklarına yönelik her türlü şiddetin ortadan kaldırılması” çağrısında bulunmaktadır. Etkili değişim, engelli kadın kuruluşlarıyla iş birliği içinde engelli kadınların karar alma süreçlerine katılımının sağlanması ile mümkündür. [3]

Niyet Beyanı

Aşağıda imzası bulunanlar, kadınların ve kız çocuklarının maruz bırakıldığı cinsel tacizin sona erdirilmesine yönelik ortak çabaları arttırmayı ve 2030 Gündeminde de yer aldığı üzere “kimseyi geride bırakma” ilkesi kapsamındaki uygulamaları taahhüt etmektedir.

Engelli kadınların ve kız çocuklarının, engelli haklarına yönelik çalışmaların merkezinde yer almasını ve kadınlara yönelik ayrımcılığın sona erdirilmesini sağlamak için, uzmanlık alanlarımız arasındaki bağlantıları güçlendirerek birlikte çalışmaya devam edeceğiz. Bu çalışmalar kapsamında, cinsel tacizin sona erdirilmesine yönelik benimsediğimiz ortak yaklaşımları ve cinsel tacize maruz bırakılan bireylerin yaşamış oldukları deneyimlere yönelik anlayışımızı da geliştireceğiz.     

Cinsel tacizin, engelli olma hali ve toplumsal cinsiyet olgusu ile şekillendiğini ve bu durumun, toplumsal cinsiyete dayalı şiddete yönelik farklı anlayışlar doğurabileceğini kabul ediyoruz. Ayrıca engelli olma hali ile toplumsal cinsiyet olgusunun kesiştiği durumlarda yaşanılan cinsel tacizin daha da kötüleştiğini, bu durumun cinsel tacize son vererek adaleti sağlamanın önünde engel teşkil ettiğini veya durumu daha karmaşık bir hale getirdiğini kabul ediyoruz. Engelli kadınlara ve kız çocuklarına yönelik cinsel tacizin ortadan kaldırılması için etkili çalışmaların hayata geçirilmesinin ve bu kapsamda konuyu tüm boyutlarıyla ele alan bir yaklaşım benimsenmesinin son derece önemli olduğuna inanıyoruz. Cinsel tacize maruz bırakılan bireylerin, özellikle de bu konuda daha yoğun desteğe ihtiyaç duyanların seslerini merkeze alan mekanizmalar ve süreçler yaratmalı, bu kişileri, deneyimleri ve beklentileri açısından konunun birer uzmanı olarak belirlemeliyiz.    

Çalışmalarımızın, engelli kadınların ve kız çocuklarının seslerini yükseltmek için bir platform olarak işlev görmesini sağlamayı taahhüt ediyoruz. Bu kapsamda; 

1. Engelli olma hali gibi eşitsizliğin diğer boyutlarıyla da kesişen cinsel tacizi, toplumsal cinsiyet eşitliği ilkelerinin insan hakları açısından ihlali olarak kabul ediyoruz. Bakışlardan dokunmaya, herhangi bir araçla temastan fiziksel temasa, cinsel saldırıya ve tecavüze kadar istenmeyen her türlü cinsel davranışı bu kategoride değerlendiriyoruz.  
2. Engelli kadınların ve kız çocuklarının deneyimsel bilgilerinin i) cinsel tacizin önlenmesi, bununla mücadele edilmesi, bunun cezalandırılması ve ortadan kaldırılmasını amaçlayan girişimlerin şekillendirilmesi; ii) bu vakaların sona erdirilmesinde ihtiyaç duyulan kültürel değişimin yaratılması açısından son derece önemli bir rol oynadığını kabul ediyoruz. Bu anlamda, söz konusu şiddet türünün ortadan kaldırılması için çaba gösteren, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi ile Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmeye riayet eden ve bu belgede sunulan ilkeler çerçevesinde tasarlanan erişilebilir iletişim ve eğitim faaliyetlerine odaklanıyoruz.   
3. 19 sayılı Genel Tavsiye Kararını güncelleyen 35 sayılı CEDAW Tavsiye Kararı (2017)  uyarınca hem toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin hem de engelliliğe ilişkin eşitsizliklerin; cinsel taciz de dahil olmak üzere kadınlara yönelik toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin sona erdirilmesine ilişkin çabalarımızın merkezinde olacağını taahhüt ediyoruz.
4. Engelli kadınların ve kız çocuklarının cinsel tacizin ve diğer şiddet türlerinin olmadığı ortamlarda hayatlarını sürdürme haklarının uygulanmasını ve adalete erişim hakları ile diğer haklarının korunmasını engelleyen durumlara yönelik itirazımızı dile getiriyoruz. Bu kapsamda, cinsel taciz ve şiddet konularında hesap verebilirliği zayıflatan kalıpyargıları sona erdirmeye yönelik, yapısal ve çok boyutlu ayrımcılığa değinen, bağımsız ve destekleyici karar verme süreçlerini mümkün kılan çalışmalara odaklanacağız.  
5. Engelli kadınların ve kız çocuklarının toplumsal cinsiyete dayalı şiddet vakalarını bildirmelerini önleyen veya onları bunu yapmaktan caydıran bütün hükümlerin, yasaların ve kadınları şiddet vakalarını bildirmekten caydıran geçici gözaltı gibi uygulamaların değiştirilmesi için çalışıyoruz. Kadınları hak ehliyetinden mahrum bırakan veya onları ilgilendiren resmi süreçlerde ya da mahkemede ifade verme kabiliyetlerini sınırlayan medeni kanun hükümleri de bu tür uygulamalara dahildir. Aynı zamanda, şiddete maruz bırakılan bireylerin yasal süreçleri başlatmasının önündeki iletişime dayalı ve diğer tüm engellerin ortadan kaldırılması da dahil olmak üzere, şiddete tekrar maruz bırakılmalarını önleyecek uygun ve erişilebilir koruma mekanizmalarının hayata geçirilmesi için çalışıyoruz.
6. Bakımevi, özel okullar, ruh sağlığı merkezleri, gündüz bakım evleri ve mesleki istihdam merkezleri gibi kurumlarda yaşayan veya gününün büyük bir kısmını buralarda geçiren engelli kadınlara ve kız çocuklarına yönelik cinsel taciz de dahil olmak üzere her türlü cinsel şiddetin önlenmesi için [4] engelli kadınlara ve kız çocuklarına yönelik çalışmalar yapan kuruluşlar başta olmak üzere birçok sivil toplum kuruluşu ile ortak çalışmalar yürütüyoruz. Taraf Devletler, cinsel taciz de dahil her türlü sömürü, şiddet ve istismarın [5] meydana gelmesini önlemek için, engelli bireylere hizmet sunmak üzere tasarlanan tesis ve programların bağımsız yetkililer tarafından etkin bir şekilde izlenmesini sağlamalı ve bu kurumlarda bulunmaya devam eden engelli kadınların ve kız çocuklarının cinsel şiddete karşı korunması ve adalete ve hukuk yollarına erişimlerinin sağlanmasını garanti altına almalıdır.     
7. Engelli kadınların ve kız çocuklarının bağımsız yaşama ve topluma dahil olma haklarının yerine getirilmesi ve kurum bakımı altına alma uygulamasının sona erdirilmesi için ulusal yetkilileri tedbir almaları yönünde teşvik eden çalışmalar yürütüyoruz. Kurum bakımı altına alma uygulamasına son verilmesine yönelik stratejilerin tasarlanmasında ve uygulanmasında engelli kadınların ve kız çocuklarının bütün girişimlere aktif katılımlarını sağlamaya çalışıyoruz. Böylece kendi toplulukları içindeki destek, rehabilitasyon ve iyileştirme hizmetlerinde dönüşüm sağlamalarını destekliyoruz. Cinsel taciz dahil her türlü cinsel şiddete maruz bırakılan engelli kadınların ve kız çocuklarının fiziksel, bilişsel ve psikolojik olarak iyileşmesi ve sosyal hayatla yeniden bütünleşmesi için onların gereksinimlerini dikkate alan ortamlar yaratıyoruz.  
8. Engelli kadınlara ve kız çocuklarına yönelik cinsel taciz vakalarının tespit edilmesi, soruşturulması ve yargılanmasını sağlamak için etkili mevzuat ve politikaların hayata geçirilmesini teşvik etmek amacıyla çalışmalarımıza devam ediyoruz.

Engelli Hakları Komitesi,

Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi,

UN Women (BM Kadın Birimi)  

Notlar

[1] Bkz. CEDAW, Genel Tavsiye Kararı No. 18 (1991), Genel Tavsiye Kararı No. 28 (2010), Genel Tavsiye Kararı No. 33, (2015) ve Genel Tavsiye Kararı No. 35 (2017)

[2] Engelli Hakları Komitesi, Genel Yorum No. 3 (2016), 25 Kasım 2016, BM Dokümanı. CRPD/C/GC/3, paragraf 16

[3] Engelli Hakları Komitesi, Genel Yorum No. 7 (2018), 9 Kasım 2018, BM Dokümanı CRPD/C/GC/7, paragraf 11 ve 12(e).

[4] Bkz. CRPD/C/GC/7, paragraf 12 (e); CRPD/C/GC/3, paragraf 23

[5] CRPD Madde 16