Guterres ŞİÖ zirvesinde konuştu: Savaşlara son verin, varoluşsal krizlerle başa çıkın

BM Genel Sekreteri António Guterres Astana'da düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Zirvesi'nde Perşembe günü yaptığı konuşmada, dünyanın iki varoluşsal tehdidi olan iklim değişikliği ve yapay zekâ yükselişinin olumsuz etkileriyle mücadeleye giden yolu açmak için derin küresel bölünmelerin ve çatışmaların sona ermesi gerektiğini söyledi.

Kazakistan'ın başkentinde düzenlenen dünyanın en büyük bölgesel örgüt toplantısına katılan Devlet Başkanlarına "Çok taraflı sistemimizin temel hedefi, sürdürülebilir kalkınma ve insan haklarından yararlanmanın ön koşulu olan barış olmalıdır" dedi.

António Guterres, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Somali, Myanmar ve Haiti'nin yanı sıra Orta Doğu'dan Ukrayna'ya, Sudan'dan Sahel'e kadar ateşkes ve kalıcı barışa ihtiyaç duyulan çok sayıda çatışmayı sıraladı.

"Afganistan'da barışa, insan haklarına saygılı ve uluslararası toplumla bütünleşmiş kapsayıcı bir hükümete ihtiyacımız var. Afganistan'ın bir daha terör yuvası haline gelmesini önlemek için tüm ülkeler birleşmelidir" dedi. Guterres, Belarus, Çin, Hindistan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya, Pakistan, Tacikistan ve Özbekistan'ın dahil olduğu dünyanın en büyük bölgesel güvenlik kuruluşu olan ŞİÖ Konseyi'ne seslendi.

BM Genel Sekreteri, böylesine geniş bir temsiliyete sahip olan Şanghay İşbirliği Örgütü'nün barış için çaba gösterme gücüne ve sorumluluğuna sahip olduğunu vurguladı.

Varoluşsal tehditler

BM Genel Sekreteri Astana'daki toplantının şiddetli savaşlar, jeopolitik bölünmeler, "cezasızlık salgını" ve kilit bir küresel hedef olan sürdürülebilir kalkınma konusundaki gerilemenin güven krizine yol açtığı bir ortamda gerçekleştiğinin altını çizdi.

"Bu küresel sorunlar ülkeler bazında çözülemez. BM Şartı, uluslararası hukuk ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nde belirtilen ilkelere bağlı olarak, merkezinde Birleşmiş Milletler'in yer aldığı çok taraflılığa olan ortak bağlılığımızı yeniden teyit etmenin tam zamanı" diyen BM Genel Sekreteri, insanların tutulmayan sözler, çifte standartlar ve artan eşitsizliklere işaret ederek çok taraflılığa olan inançlarını kaybettikleri uyarısında bulundu.

BM Genel Sekreteri ayrıca yaklaşmakta olan iki varoluşsal tehdit konusunda acil olarak ortak hareket edilmesi gerektiğinin altını çizdi: iklim acil durumu ve başta yapay zeka olmak üzere dijital teknolojilerin kontrolsüz yükselişi.

İklim bozuluyor

BM iklim uzmanları, 2023'ün kayıtlara geçen en sıcak yıl olmasına rağmen, hızla ısınan bir gelecekte en soğuk yıllardan biri olarak görülebileceğini doğruladı. Genel Sekreter, değişen iklimin yıkıcı etkilerinin, eriyen buzullar, ölümcül seller, fırtınalar, kuraklıklar ve dünya çapında ülkeleri vuran aşırı sıcak dalgalarında şimdiden görüldüğü uyarısında bulundu.

"İklimimiz bozuluyor" diyerek su ve gıda güvenliği, kalkınma ve küresel istikrar açısından korkunç sonuçların altını çizdi. Sera gazı emisyonlarının azaltılması ve iklim adaletinin sağlanması için iddialı tedbirler alınması çağrısında bulunan Guterres, en büyük sorumluluğun dünyanın en büyük emisyon yayıcılarına düştüğünü belirterek eylem çağrısının net olması gerektiğini vurguladı.

Küresel iklim krizine yönelik çözümlerin ana hatlarını çizen Guterres, tüm hükümetleri önümüzdeki yıla kadar küresel ısınmayı 1.5 santigrat derece ile sınırlama hedefiyle tamamen uyumlu yeni Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkılar (NDC'ler) sunmaya çağırdı.

Bu NDC'ler 2030 ve 2035 yılları için mutlak emisyon azaltım hedeflerini içermeli ve ormansızlaşmanın sona erdirilmesi, yenilenebilir enerji kapasitesinin üç katına çıkarılması ve fosil yakıt üretim ve tüketiminin 2030 yılına kadar en az yüzde 30 oranında azaltılması gibi kilit eylemlerle kritik küresel geçişler için planların ana hatlarını çizmeli. BM Genel Sekreteri ayrıca ülkelerin 2040 yılına kadar kömür enerjisini tamamen ortadan kaldırmayı taahhüt etmeleri gerektiğini söyledi.

İklim eylemi için finansal seferberlik

İklim eyleminin desteklenmesinde finansın kritik rolünü vurgulayan Genel Sekreter, Kasım ayında Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de düzenlenecek olan küresel iklim konferansı COP29'dan güçlü bir finansal sonuç elde edilmesi çağrısında bulundu. Çok Taraflı Kalkınma Bankalarının kredi verme kapasitesinin arttırılması ve iklim girişimleri için daha fazla özel sermaye çekilmesi gerektiğini vurguladı. BM Genel Sekreteri ayrıca gelişmiş ülkelerin iklim adaptasyonu için finansmanlarını iki katına çıkarmaları ve yeni Kayıp ve Zarar Fonuna önemli katkılar da dahil olmak üzere taahhütlerini yerine getirmeleri gerektiğini söyledi.

Genel Sekreter bu çabaları desteklemek için karbon fiyatlandırması ve fosil yakıt şirketlerinin beklentileri aşan kârlarından vergi alınması gibi yenilikçi mali mekanizmaları savundu. COP29'a kadar gemicilik, havacılık ve fosil yakıt çıkarımı gibi sektörlerde dayanışma vergilerinin uygulanması için erken davranılması çağrısında bulundu.

Yapay zeka: potansiyel ve riskin dengelenmesi

Genel Sekreter, gezegenin karşı karşıya olduğu ikinci varoluşsal tehdit olan yapay zekâya dönerek, teknolojinin sürdürülebilir kalkınmayı hızlandırma konusundaki dönüştürücü potansiyelini vurguladı. Bununla birlikte, yapay zekanın düzenleyici çerçevelerin ayak uydurabileceğinden daha hızlı ilerlediği, güç dengesizliklerini daha da kötüleştirdiği, zenginliği birkaç kişinin elinde yoğunlaştırdığı, insan haklarını baltaladığı ve küresel gerilimleri artırdığı konusunda uyardı.

Bu zorlukların üstesinden gelmek için BM Genel Sekreteri Yapay Zeka Danışma Kurulu beş öncelik belirledi: Yapay Zeka konusunda uluslararası bir bilimsel panel oluşturmak, Yapay Zeka için ortak etik ve standartlar geliştiren düzenli politika diyalogları başlatmak, Yapay Zeka algoritmalarını eğitmek için kullanılan verilerin yönetişimini sağlamak ve küresel bir fon aracılığıyla gelişmekte olan ülkelerde kapasite geliştirmeyi desteklemek. Guterres ayrıca bu çabaları denetlemek üzere kompakt, dinamik ve esnek bir BM Yapay Zeka Ofisi kurulmasını önerdi.

Geleceğin Zirvesi

Genel Sekreter, yaklaşan Geleceğin Zirvesi'nin küresel birliğin yenilenmesinde ve insanlığın karşı karşıya olduğu varoluşsal tehditlerin ele alınmasında bir dönüm noktası olmasını umduğunu ifade etti. "Sizleri Eylül ayında New York'ta ağırlamayı dört gözle bekliyorum" diyen Genel Sekreter, bölgesel blok liderlerini ortak eylem için bu önemli fırsatı değerlendirmeye çağırdı.

BM Genel Sekreteri, Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan ve Türkmenistan'ı kapsayan Orta Asya ülkeleri turu sırasında, barıştan nükleer silahların yayılmasının önlenmesine ve sürdürülebilir kalkınmaya kadar geniş bir yelpazedeki konuları görüşmek üzere ŞİÖ üst düzey toplantısına katıldı.